رابط? قلب و عقل

رابطه قلب و عقل

از همنشيني و جانشيني چند آيه به‌‌خوبي رابطه بين عقل و قلب روشن مي‌‌شود که اين دو لايه‌‌ معنايي يک حقيقت هستند و جنگي که قرن‌‌ها بين عقل قلب يا عقل و عشق راه انداخته‌‌اند بي‌‌اساس است و از معارف قرآن و اهل‌‌بيت نيست. اين مطلب يکي از معظلات مباحثِ معرفت‌‌شناسي، انسان‌‌شناسي، عرفاني و... را روشن مي‌‌کند. در چند آيه از قرآن مي‌‌فرمايد: «لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها»(اعراف:179). که اين آيه در قالب توبيخ عدم «تفقه» را به قلب استناد مي‌‌دهد و در آيه «أَ فَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا»(حج‏:46) باز در قالب توبيخ عدم «تعقل» را به قلب نسبت مي‌‌دهد. که طبق قاعده تقابل تفقه و تعقل در قلب(روح) به‌‌واسطه عقل انجام مي‌‌گيرد. در اين زمينه روايتي شيخ صدوق از اميرمؤمنان(ع) از رسول خدا(ص) نقل مي‌‌کنند: که وقتي عقل در قلب هر انساني متولد مي‌‌شود و به مرحله بلوغ مي‌‌رسد، نوري در قلب انسان وارد مي‌‌شود که به‌‌واسطه آن واجب و مستحب، خوب و بد و... را مي‌‌فهمد. که مَثَل عقل در قلب، مَثَل چراغ است در وسط خانه: «أَلَا وَ مَثَلُ‏ الْعَقْلِ‏ فِي الْقَلْبِ كَمَثَلِ السِّرَاجِ فِي وَسَطِ الْبَيْتِ»(ابن بابويه، محمد بن على، 1385، ج‏1، ص 98).

ملاصالح مازندراني درباره اين حديث مي‌‌نويسد: اين حديث اشراق عقل بر نفس، تسلط عقل بر نفس و اتصال عقل به نفس را بيان مي‌‌کند. که در روايت ديگري از رسول خدا(ص)‏ نقل شده که: «الْعَقْلُ‏ نُورٌ فِي‏ الْقَلْبِ‏ يُفَرَّقُ بِهِ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ»(ديلمى، 1412ق، ج‏1، ص198). باز عقل را نوري مي‌‌دانند در قلب نه مقابل آن. در نقل ديگري آمده: رُوِيَ عَنْهُ (ص) أَنَّهُ قَالَ: «الْعَقْلُ‏ نُورٌ خَلَقَهُ‏ اللَّهُ‏ لِلْإِنْسَانِ‏ وَ جَعَلَهُ‏ يُضِي‏ءُ عَلَى‏ الْقَلْبِ‏ لِيَعْرِفَ بِهِ الْفَرْقَ بَيْنَ الْمُشَاهَدَاتِ مِنَ الْمَغِيبَات»(ابن أبي‌‌جمهور، 1405 ق، ج‏1، ص248)؛ خداوند عقل را نوري آفريده که به قلب(يعني روح انسان) نور مي دهد. و در حديث ديگري از ابي‌‌جميله نقل شده که«الْعَقْلُ‏ مَسْكَنُهُ‏ فِي‏ الْقَلْبِ»‏( كلينى، 1407 ق، ‏8: 190.)؛ محل سکونت و استقرار عقل قلب است.

حال که اين‌‌هماني قلب با نفس(يا روح) و قلب با عقل مشخص شد و معلوم شد که گاهي براي نفس انسان، واژه قلب، گاهي فؤاد و گاهي لبّ و... به‌‌کار مي‌‌رود و گاهي اين قلب با اشراق و نور عقل روشن مي‌‌شود که به اعتبار حالّ و محل يا ظرف و مظروف، عقل خوانده مي‌‌شود و جايگاه عقل، تعقل و تفقه نسبت به قلب روشن شد، در ادامه به مؤلفه‌‌هاي معنايي خاص «فؤاد» مي‌‌پردازيم که آنرا نشان‌‌دار و داراي مفهومي خاص غير از قلب مي‌‌کند.براي دنبال کردن بقيه مطالب و کل مقاله به آدرس زير مراجعه نماييد.

http://nrgs.ui.ac.ir/article_21128.html